بایگانی برچسب برای: زندگی

چطور می‌توانیم از شور و شوق‌مان کسب درآمد کنیم؟

حدود دو هفتۀ پیش به دعوت راهکارگاه به‌همراه «تارا بختیار» و «علیرضا عربی» دربارۀ شور و شوق و ارتباط آن با کار کردن صحبت کردیم. برای من تجربۀ بسیار ارزشمندی بود و با دیدگاه‌های جالبی آشنا شدم و امیدوارم برای مخاطبان هم مفید بوده باشد.

این گفتگو سه پنل داشت که در بستر تلگرام به‌صورت صوتی برگزار شد و هر یک از ما سه نفر تلاش کردیم به سؤالات میزبان پاسخ دهیم:

۱- پنل اول: چطور بفهمیم برای چه چیزی شور و شوق داریم؟

۲- پنل دوم: آیا باید شور و شوق خود را دنبال کنیم؟

۳- پنل سوم: کسب‌وکارها برای شور و شوق کارکنان باید چه کنند؟

آنچه در ادامه می‌خوانید، پاسخ‌های من به سؤال‌هایی است برای نزدیک شدن به مفهوم شور و شوق و ارتباط آن با کار کردن؛ اینکه اساساً‌ شور و شوق چیست و آیا برای پیشرفت در کار به آن نیاز داریم یا باید آن را کنار بگذاریم و به فکر پول‌در‌آوردن باشیم؟


پنل اول: چطور بفهمیم برای چه چیزی شور و شوق داریم؟


۱- تعریف شما از شور و شوق چیست؟

برای من شور و شوق داشتن یا «پَشِنِت بودن»[۱] در برابر «بی‌تفاوت‌بودن»[۲] قرار می‌گیرد. به زعم «رولو مِی»[۳]، بی‌احساسی حالتی است که فضای ناامیدی، بیهودگی و پوچی سراغمان می‌آید. ما در این حالت احساس می‌کنیم که نمی‌توانیم تفاوتی ایجاد کنیم و یا روی چیزی یا کسی تأثیر بگذاریم.

این بی‌تفاوتی به‌مرورزمان منجر به بی‌اعتنایی شده و  شیفتگی ما را نسبت به چیزها کم می‌کند. جالب اینکه این بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی به نوعی مکانیزم دفاعی تبدیل می‌شود که اجازه می‌دهد با دلهره‌ها و دل‌شوره‌هایی که به سراغ‌مان می‌آیند، مقابله کنیم. به‌عبارتی، بی‌تفاوتی واکنش ما نسبت به بی‌اشتیاقی است.

فرض کنید «بتمن»[۴]  هر روز از خواب بیدار شود، صبحانه بخورد، سوار ماشین غول‌پیکر و جذابش شود، به اتاق کارش در طبقۀ بیستم ساختمان برود، کارتابل‌اش را باز ‌کند، چندتا ایمیل جواب دهد، اینستاگرام را بالا و پایین کند و سر ساعت ۵ به خانه‌اش برگردد و به فکر نجات شهر و مردمانش نباشد. این می‌شود بی‌تفاوتی و مشغول‌بودن به روزمرگی‌ها.

از طرفی پشن یا شور و شوق، احساسی است که ما شیفتۀ چیزی یا کسی می‌شویم و این شیفتگی با خودش هیجان‌ها را به‌همراه دارد. مثلاً «رِمی»[۵] موش سرآشپزِ انیمیشن «رتتوییل»[۶] که شیفتۀ آشپزی، طعم‌ها، ترکیب‌کردن‌ها، بو کردن و مزه‌مزه‌کردنِ غذاست. او به غذا و کیفیت آن اهمیت می‌دهد و خانواده و دوستانش را از پرسه زدن در سطل آشغال‌ها، به تجربه کردنِ غذاهای باکیفیت دعوت می‌کند. این می‌شود شور و شوق و اهمیت‌دادن؛ ما با اهمیت دادن به چیزی، شور و شوق خودمان را نسبت به آن چیز ابراز می‌کنیم.

۲- شور و شوق پیدا کردنی‌ است یا ساختنی؟

به نظرم ساختی است و شاید این‌طور بگویم: «خلق کردنی» است. وقتی ما می‌سازیم[۷]، اجزایی را کنار هم قرار می‌دهیم و چیزی را می‌سازیم، اما وقتی خلق[۸] می‌کنیم، چیزی را به‌وجود می‌آوریم[۹]؛ این یعنی ما با چیزی از جنس کشف مواجه هستیم.

به نظرم خطرناک‌ترین جمله این است که: «برید دنبال عشق و علاقه‌تون»[۱۰]. خیلی‌ها این توصیه را به ما می‌کنند، اما نمی‌گویند چه‌جوری؟ کجا عشق و علاقه‌مان را پیدا کنیم؟ کِی برویم دنبالش؟ از کجا شروع کنیم؟

چقدر ما آزمون‌های پیدا کردنِ شغل و شخصیت‌شناسی داریم که هیچ کمکی به ما نمی‌کنند و نمی‌توانند مسیری برای کشف کردن شور و شوق‌، پیشِ رویمان بگذارند. اینکه من بدانم می‌توانم وکیل، فرمانده یا رهبر شوم، نمی‌تواند نشان‌دهندۀ این باشد که آیا واقعاً شور و شوق من در این وضعیت‌ها تعریف می‌شود یا خیر.

پشن و شور و شوق، نیازمند «توجه کردن» و «توسعه دادن» است. متأسفانه چیزی که کمتر به ما می‌گویند این است:

«شور و شوق ما نسبت به چیزی، بعد از شروع کردن، امتحان کردن و کشف کردن آن چیز به دست می‌آید».

ما تا درگیر چیزی نشویم، نمی‌توانیم بفهمیم که آیا علاقه‌ای به آن چیز داریم یا نه. ما باید امتحان کنیم، کشف کنیم و توسعه دهیم. در یک کلام، اگر می‌خواهید به چیزی علاقمند شوید، خودتان را با آن درگیر کنید و ببینید آیا آن را دوست دارید یا نه. اگر می‌خواهید ببینید که قهوۀ اسپرسو دوست دارید یا تُرک، تنها یک راه دارید: به کافه بروید و از هر دو قهوه امتحان کنید.

پیشنهاد می‌کنم اگر می‌خواهید شروع، امتحان و کشف کنید، دیزاین[۱۱] و تفکر دیزاین[۱۲] را وارد زندگی‌تان کنید. دیزاینر بودن در زندگی یعنی اینکه:

– بپذیریم که زندگی مسیر است و نه تعدادی اهداف مشخص که فرهنگ و جامعه به ما تحمیل می‌کند که باید به آن‌ها برسیم و موفق شویم. مسیر بودنِ زندگی یعنی رشد مداوم و تغییر مداوم.

– بپذیریم که برای پرسش‌ها و مسئله‌های موجود، تنها یک جواب وجود ندارد. همین شیوۀ زندگی فعلی‌مان را درنظر بگیریم. این شیوه، تنها یک شیوۀ زیستِ ماست و می‌توانیم به جستجو، کشف و ساختن شیوه‌های جدیدی از زندگی برویم. 

– منتظر نمانیم تا شور و شوق به‌سراغ‌مان بیاید. دیزاین به ما کمک می‌کند که از پشت میز بلند شویم، امتحان کنیم و مسیر دلخواه‌مان را در زندگی خلق کنیم. دیزاین و تفکر دیزاین به ما کمک می‌کند تا زندگی را با شروع کردن و ساختن‌های مداوم، دیزاین کنیم.

۳- چطور مطمئن شویم شور و شوق درستی را دنبال می‌کنیم؟

من دوست دارم اینجا به جای «درست» و «غلط» بودنِ شور و شوق، به «مفید» و «غیرمفید» بودنِ آن اشاره کنم.

شما نمی‌توانی از من بپرسی: «محمد. اینکه تو رفتی سمت قهوه درسته یا نه؟». شما می‌توانی بپرسی: «آیا رفتنِ تو سمت قهوه برایت مفید بوده؟ دستاوردی داشته‌ای؟». چون شما از زندگی من خبر نداری و نمی‌توانی درست‌بودن یا غلط‌بودن انتخاب‌های من  را با متر و معیارهای بیرونی بسنجی.  

حال برگردیم به سؤال شما که چطور مطمئن شویم شور و شوق درستی (مفیدی) را دنبال کرده‌ایم؟ به نظرم دو تا مفهوم در اینجا می‌تواند برای ما روشنگر باشد. یکی از این مفاهیم «بیرونی» است و دیگری «درونی»:

۱- ارزش‌آفرینی (معیار بیرونی):

اینکه آیا کارهایی که من در راستای شور و شوقم انجام می‌دهم، کیفیت زندگی آدم‌ها را بهتر می‌کند؟ و آیا این بهتر کردن کیفیت زندگی دیگران برای من دستاورد مالی هم دارد؟

کسی که صرفاً در خانه‌اش نقاشی می‌کشد و اثرش را به فروش نمی‌گذارد، برای عشق و علاقۀ خودش کار می‌کند و البته ایرادی هم ندارد. اما چون بحث ما پیوند بین شور و شوق و کار کردن است، لازم است این معیار ارزش‌آفرینی و کسب درآمد را مدنظر قرار دهیم. کسی که عاشق نقاشی است و از آن درآمد هم دارد، می‌توان گفت در مسیر مفید بودنِ شور و شوقش گام برمی‌دارد.

این معیار ارزش‌آفرینی و اثر گذاشتن روی کیفیت زندگی دیگران برای این است که «کار نکنیم برای کار». چون همان‌طور که اشاره کردم، بعد از مدتی به بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی می‌رسیم و در دامِ کارهای تکراری و روزمره میفتیم. ما اگر تأثیر کاری که انجام می‌دهیم را نبینیم، احساس می‌کنیم که نمی‌توانیم تفاوتی در زندگی خود و دیگران ایجاد کنیم.  برویم سراغ معیار دوم.

۲- تجربۀ غرقگی (معیار درونی):

وقتی بچه بودم، یادم می‌آید برادرم ساعت‌ها پشت ساز می‌نشست و فراموش می‌کرد که  باید غذا بخورد. صبح از خواب بیدار می‌شد، پشت ساز می‌رفت و گاهی اوقات فقط شام می‌خورد.

تجربۀ غرقگی[۱۳]تجربه‌ای است که وقتی کاری انجام می‌دهیم، متوجه گذر زمان نمی‌شویم. به‌عبارتی، از حالت خودآگاه فاصله می‌گیریم و غرق یک تجربۀ عمیق می‌شویم.

مثلاً برای خودم این لحظات در هنگام خوردن قهوه  فراهم می‌شود. یا لحظه‌هایی که در حال کار بر روی محتوا و ارائۀ چیز  جدیدی هستم. یکی ممکن است موقع تصویرسازی این لحظه‌ها سراغش بیاید، یکی دیگر موقع دیزاین یک ساختمان.


پنل دوم: آیا باید شور و شوق خود را دنبال کنیم؟


۱- شور و شوق عامل پیشرفت است یا مانع آن؟

اگه این سؤال را ۲۷۰ سال پیش از من می‌پرسیدید می‌گفتم مانع پیشرفت. چون شیوۀ کار و اقتصاد صنعتیِ ناشی از انقلاب صنعتی، استقبالی از شور و شوق شما نمی‌کرد و فقط به کارایی نگاه می‌کرد و تنها هنر شما این بود که سربه‌راه باشید و از دستور‌العمل‌ها پیروی کنید. همه چیز از قبل تعریف شده بود و کافی بود سرِ ساعت در کارخانه حاضر شوید.

اما در‌حال‌حاضر می‌توانم بگویم شور و شوق می‌تواند (و باید) عامل پیشرفت باشد. ما در پارادایم‌های جدیدی حضور داریم که یکی از آن‌ها تحول دیجیتال است و  بسیاری از تحلیل‌ها و تصمیم‌ها به‌مدد هوش مصنوعی و الگوریتم‌ها در حال انجام است. دستیار الکسا یا گوگل امروز می‌تواند حتی بهتر از یک منشی، برای شما برنامه‌ریزی کند و حتی در مواقعی به‌جای شما تصمیم بگیرد.

تحول دیجیتال و فناوری‌های نوین مثل اینترنت، اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، بلاکچین و غیره به ما یادآوری می‌کند که لازم است کارهایی فراتر از فرایندهای مبتنی بر عصر اقتصاد صنعتی انجام دهیم؛ کارهایی مثل ارتباط برقرار کردن بین آدم‌ها. البته منظورم ارتباط انسانی است که مبتنی بر داستان، قصه‌پردازی و روایت است.  

پرداختن به شور و شوق به ما این فرصت را می‌دهد که چیزهای تازه‌ای وارد زندگی و بازار کنیم که بیشتر از جنس معنا، داستان، بازی، هنر، جالب‌توجه‌بودن، همان‌همیشگی‌نبودن و دیزاین هستند. شور و شوق به ما فرصت و فضا می‌دهد که کارهای جدیدی بکنیم، بین آدم‌ها ارتباط برقرار کنیم، کاری بکنیم که آدم‌ها انتظار بکشند تا ما کارِ بعدی خود را منتشر کنیم. شما ببینید، خیلی از آدم‌ها لحظه‌شماری می‌کنند تا اپیسود جدید پادکست چنل‌بی منتشر شود و در شبکه‌های اجتماعی عاجزانه از علی بندری درخواست می‌کنن که «آقا پس کِی اپیسود جدید میدی؟»؛ این یعنی کارِ جدید کردن.

شور و شوق به ما کمک می‌کند داستان‌هایی خلق کنیم که ارزش صحبت‌کردن و شنیده‌شدن داشته باشند.

۲- چقدر باید به آن اهمیت دهیم؟

باید تا اندازه‌ای به آن اهمیت بدهیم که احساس کنیم انسانیم. انسان‌بودن هم یعنی اهمیت‌دادن به چیزهایی که برای ما (تجربۀ غرقگی؛ معیار درونی) و دیگری (ارزش‌آفرینی؛ معیار بیرونی) واجد معنا هستند.

۳- برای موفقیت به شور و شوق نیاز داریم؟

اگر بخواهم موفق‌بودن را به عامل ارزش‌آفرینی ربط دهم (یعنی اینکه کارهایی بکنیم که کیفیت زندگی آدم‌ها بهتر بشود و دیگران حاضر باشند برای این بهترشدن به ما پول بدهند)، می‌توانم بگویم ما هم‌زمان باید هم به شور و شوق خودمان توجه کنیم و هم تلاش کنیم که از این شور و شوق پول دربیاوریم. این یعنی همراستا شدنِ شور و شوق با نیازهای بازار.

من اگر تا آخر عمرم شیفتۀ قهوه باشم و نتوانم از این علاقه‌ام پول در بیاورم، شور و شوقم رو هدر داده‌ام و نتوانسته‌ام برای آن کاری بکنم. اما باید ببینیم در چه بخش‌هایی بین علایق من با نیازهای بازار هم‌پوشانی دارد و تلاش کنم روی این هم‌پوشانی کار کنم.

مثلاً علی بندری در پادکست چنل‌بی کشف کرده که داستان‌گویِ خوبی است. احتمالاً جستجو کرده و متوجه شده که آدم‌ها از روایت‌شنیدن و قصه‌شنیدن لذت می‌برند و ساعت‌ها، روزها و ماه‌ها به سارزوکار این علاقه فکر کرده و آن را به نیاز آدم‌ها وصل کرده و رسیده است به پادکست چنل‌بی.  


پنل سوم: کسب‌وکارها برای شور و شوق کارکنان باید چه کنند؟


۱- آیا کسب‌وکارها باید مشوق شور و شوق افراد باشند؟

اگر می‌خواهیم آدم‌ها در طول فعالیت‌شان در سازمان انگیزۀ کار کردن داشته باشند، بهتر است که فضایی برای پروبال‌دادن به شور و شوق آن‌ها در نظر بگیریم.

راهکاری که به ذهن من می‌رسد این است که در کنار فعالیت‌ها[۱۴] وظایف[۱۵] سازمان اجازه دهیم افراد «پروژه‌هایی هدایت‌شده» را که در راستای توانمندی‌ها و شور و شوق‌شان است به‌پیش ببرند. اتفاقاً از دلِ همین پروژه‌های کوچک ممکن است ایده‌هایی برای کسب‌وکار پیدا بشوند. و مهم‌تر اینکه وقتی به شور و شوق آدم‌ها بها می‌دهیم، آن‌ها حس نمی‌کنند  که چرخ‌دنده‌ای در ماشین کسب‌وکار ما هستند و احساس مفیدبودن  و تأثیرگذاربودن می‌کنند.

۲- آیا باید تغییری در محیط کاری ایجاد کنند؟

تغییری که به نظرم می‌تواند به‌لحاظ ساختای و به‌مرورزمان اتفاق بیفتد این است که در کنار عملیات[۱۶] سازمانی، پروژه‌هایی[۱۷] را تعریف کنیم که هم به سازمان کمک کند و هم از یکنواختیِ عملیاتِ تکراری بکاهد. پروژه زمان‌مند است، دستاورد مشخص دارد و می‌تواند به‌سرعت بهبود یابد. این پروژه‌ها هم به پیشبرد اهداف سازمان کمک می‌کنند و هم این فرصت را فراهم می‌کنند که افراد تأثیرات ملموسِ حضورشان را ببینند.

مثلاً کسی که از صبح تا شب در کافه پای دستگاه اسپرسو می‌ایستد و برای مهمانان کافه قهوه سرو می‌کند، مشغول عملیات سازمانی است. ما می‌توانیم پروژۀ کنترل کیفی کافه‌ای را به این فرد بسپاریم؛ اینکه به کافه‌ای سر بزند و دستگاه اسپرسو آن را کالیبر کند. این یعنی تعریف پروژه‌ای در کنار عملیات سازمانی.

۳- چطور افراد با سطح شور و شوق مختلف را مدیریت کنیم؟

به نظرم چند تا کار می‌توان انجام داد:

۱- شناخت افراد و ویژگی‌ها آن‌ها:

اینکه این آدم چه ویژگی‌های شخصیتی و مهارتی دارد و چگونه می‌تواند به کسب‌وکار من کمک کند؟ اگر از فردا این فرد وارد سازمان من شود، کجای تیم می‌تواند قرار بگیرد و سینرژی ایجاد کند؟

۲- دیزاین الگوی ارتباطی بین افراد:

اینکه بتوانیم به‌مرورزمان به به مدل پایداری در رابطه با ارتباط بین افراد برسیم که در چه حوزه‌هایی می‌توانند کنار هم باشند و شور و شوق‌شان کنار یکدیگر به خروجی‌های بهتری منجر می‌شود.

۳- بدانیم که از هر کسی چه چیزی می‌خواهیم:

فرض کنید من و تارا[۱۸]  عاشق قهوه هستیم و قرار است در یک تیم کنار هم باشیم. از طرفی بلد هستیم با آدم‌ها خوب حرف بزنیم و ارتباط برقرار کنیم. تارا عاشق بازاریابی است و من عاشق دعوت آدم‌ها به قهوه خوردن. خب شاید ما بتوانیم در تیم فروش یک برشته‌کاری قهوه کنار هم باشیم و به آدم‌ها قهوه بفروشیم. این مهارت و ذکاوت مدیر من و تارا است که می‌تواند ما را کنار هم قرار دهد و برای ما پروژه و فعالیت تعریف کند.  

۴- «سازگاری»، «تغییر ساختاری»، «کنار گذاشتن» را امتحان کنیم:

۱- سازگاری:

اینکه مدیر من و تارا به ما این فرصت را بدهد که کمی کنار هم کار کنیم و ببینیم آیا می‌توانیم به خروجی‌های موردانتظار برسیم یا خیر. گاهی اوقات الگوهای سازگاری در حین فعالیت مشخص می‌شود و می‌توانند به‌مرورزمان بهبود یابند.

۲- تغییر ساختاری:

شاید لازم باشد در کنار سازگاری،  سازوکارهایی را تعریف کنیم  که بتوانیم سینرژی را به بالاترین و اصطکاک را به کمترین حالت ممکن برسانیم. به‌طورمثال می‌توانیم مدل یا فرایندی را تعریف کنیم که برطبق آن، به دیزاین محصول بپردازیم.  

۳- کنار گذاشتن:

و در نهایت اینکه ممکن است من و تارا نتوانیم کنار یکدیگر کار کنیم و خب بهترین تصمیم در این حالت، کنار گذاشتن وضعیت فعلی و امتحان کردن شیوه‌های جدید، به نفع استراتژی‌ها و اهداف کسب‌وکار است.


این گفتگو پس از یک ساعت و نیم به پایان رسید و به‌شخصه برای من پر از دستاورد بود. اگر تا اینجا همراه من بودید، امیدوارم توانسته باشم کمی دربارۀ شور و شوق و ارتباط آن با کار کردن برای شما صحبت کرده باشم. خوشحال می‌شوم اگر تجربه و یا نظری دارید، حتماً با من درمیان بگذارید.


[۱] Passionate

[۲] Apethetic

[۳] Rollo May

[۴] Batman

[۵] Remy

[۶] Ratatouille

[۷] Make

[۸] Create

[۹] Bring into Existence

[۱۰] Just Follow Your Passion

[۱۱] Design

[۱۲] Design Thinking

[۱۳] Flow

[۱۴] Activities

[۱۵] Tasks

[۱۶] Operations

[۱۷] Projects

[۱۸]تارا بختیار یکی از اعضای پنل این گفتگوست.

گوگل دست‌وپایم را بسته بود

بالاخره صفحۀ اصلی سایتم را تغییر دادم. چند وقتی بود که احساس می‌کردم سایتم به فروشگاه اینترنتی شبیه‌تر است تا یک سایت شخصی. مخاطب با ورود به سایت احساس می‌کرد که بعد از خواندن مطالب، لازم است چیزی بخرد یا اقدامی انجام دهد.

من ناخواسته خودم را محدود کرده بودم که مشخص و  بسیار موضوع‌محور بنویسم تا تمام نوشته‌هایم به نوعی با صفحۀ اصلی سایت در ارتباط باشند (به این کار لینک داخلی می‌گویند). البته مرتبط نوشتن خوب است، اما نه به قیمتی که بخواهی تمام نوشته‌هایت را در چند کلیدواژه خلاصه کنی تا رتبه‌های بهتری از موتورهای جستجو بگیری.

سئو[۱] گاهی چنان دست‌وپایت را می‌بندد که احساس می‌کنی باید به‌جای نوشتن، دیکته‌ای که معلمت خواسته بنویسی تا مبادا از تو عصبانی شود و نمرۀ پایینی پای برگه‌ات ثبت کند. خوب است که عنوان خوب و ترغیب‌کننده داشته باشی، جذاب است که کلیدواژه‌های عنوانت را در بدنۀ نوشته‌ات تکرار کنی. گوگل این‌ها را دوست دارد. گوگل دوست دارد هر کسی که به سایتت سر می‌زند، راضی و خوشحال تو را ترک کند و جواب سؤال‌هایش را بگیرد.

اما بهتر است قبل از اینکه گوگل و مخاطب را راضی کنیم، به فکر راضی کردن خودمان باشیم. روزهایی پیش می‌آمد که برای ترس از گوگل و پرت‌شدن سایتم به ته جدول رقابت، می‌نوشتم. به هر ضرب‌وزوری که شده بود، کلمه‌ها را جاری می‌کردم، کلیدواژه‌ها را در متن می‌چپاندم تا به‌اصطلاح محتوایم سئوشده باشد. من گوگل را راضی می‌کردم؛ توانستم در مدت چند هفته با کوئریِ «دیزاین چیست» در صفحۀ دوم گوگل ظاهر شوم. اما احساس کردم مدتی است برای بستن دهنِ گوگل و نشنیدن نق‌ونوق‌هایش،‌ دست به قلم می‌برم.

خوشحالم که امروز بالاخره صفحۀ اصلی سایتم را خانه‌تکانی کردم تا راحت‌تر بتوانم دست‌به‌قلم بشوم و اول به خوشحالی و ارتقاء مهارت نوشتنِ خودم بپردازم و بعد معیارهای گوگل را هم لحاظ کنم. به شما هم پیشنهاد می‌کنم که اول با نوشته‌های خودتان کیف کنید، بعد به راضی‌کردن گوگل و مخاطب‌تان فکر کنید.


[۱] SEO

برای یادگیری دیزاین کلاس نروید، دست‌به‌کار شوید

برای اینکه زندگی را دیزاین کنیم و مانند دیزاینرها زندگی کنیم، لازم نیست کلاس برویم. نظریه‌ها تا یک جایی به درد ما می‌خورند. آموخته‌ها تا حدی می‌توانند ذهن ما را روشن کنند، اما برای دیدن نتیجه باید از پشت میز بلند شد، آستین‌ها را بالا زد و پشت چرخ سفال‌گری نشست و با گِل وَر رفت. این کار باعث می‌شود که به ما کمک دیزاین، انگیزه و انگیزه‌داشتن را وارد زندگی‌مان کنیم.


ما دیزاین را حین عمل یاد می‌گیریم

«دانستن» با «توانستن» تفاوت دارد. قطعاً دانستن اینکه اسپرسو از قهوه و آب تشکیل شده خوب است، اما برای داشتن اسپرسویی خوشمزه لازم است که بلد باشیم آن را آماده کنیم. این آماده‌کردن مستلزم داشتن دانش و مهارتِ عصار‌ه‌گیری از قهوه است.

اما دیزاین در مراحل ابتدایی خود نیازمند هیچ دانشی نیست و فقط کافی است شروع کنید و خودمان را به فرایند بسپاریم؛ فرایندی که با همدلی از خودمان شروع شده و با خروجی‌های جذاب همراه است. در زندگی با دیزاین باید خودمان را پشت چرخ سفال‌گری فرض کنیم. پشت چرخ بنشینیم، گِل را لمس کنیم، خرابکاری کنیم و دوباره از اول، تا درنهایت بتوانیم کاسه‌ای زیبا بسازیم.   


نگران انگیزه نباشید

خیلی کم پیش می‌آید که ما پشت میز بنشینیم، برنامه‌ریزی کنیم، هدف‌ها را مشخص کنیم و از فردایش دست‌به‌کار شویم. شاید بتوانیم تا مرحلۀ برنامه‌ریزی و اهداف پیش برویم، اما  مهم‌ترین چیز این است که انگیزه داشته باشیم تا به سمت اهداف‌مان حرکت کنیم.

انگیزه[۱] از حرکت می‌آید؛‌ از اینکه ما برای رسیدن به مقصد، شوق و حال‌وحوصلۀ بستن باروبندیل و زدنِ به جاده را داشته باشیم. من خودم از آن دسته آدم‌هایی هستم که یک‌عالمه هدف روی دستم مانده، اما حسِ حرکت به سمت آن‌ها را ندارم.

اما چیزی که در این مدت بسیار کمکم کرده، «شروع‌کردن» است. چندوقتی است که متوجه شده‌ام باید دست‌به‌کار بزنم، تا ماهیِ لغزندۀ انگیزه در دستانم قرار بگیرد و تلاش کنم دودستی آن را بچسبم. یاد گرفته‌ام که با تمام قشنگ‌‌بودن هدف‌ها، باید شروع کنم. این شروع کردن کمکم می‌کند که انگیزۀ لازم را برای طی کردن ادامۀ مسیر را داشته باشم. من یاد گرفته‌ام که انگیزه بعد از عمل می‌آید.


چگونه شروع کنیم؟

همان‌طور که گفتم، لازم نیست کلاس دیزاین بروید تا بتوانید دیزاینر زندگی خود باشید. برای شروع پیشنهاد می‌کنم:

۱- باور کنید که همۀ ما دیزاینر هستیم.

۲- کمی با منش و روش دیزاین آشنا شوید؛ ببینید دیزاین چقدر می‌تواند جذاب باشد و زندگی ما را شگفت‌انگیز کند.

۳- یک «دفترچه» یا «فایل وُرد» به دیزاین زندگی خود اختصاص دهید.

پیشنهاد من این است که دفترچه‌ای جذاب برای این کار کنار بگذارید. با این کار، دفترچه جلوی چشم شماست یا می‌تواند در کیف‌تان باشد  که هر کجا خواستید در آن چیزهایی بنویسید. خاصیت شی‌‌ء‌بودگی دفترچه (دربرابر فایل کامپیوتری) به ما کمک می‌کند که ارتباط با ما دیزاین نزدیک‌تر باشد و هر لحظه کنار دستمان باشد.

۴- تا همین جا عالی است. همین که دفترچه یا فایل ورد را آماده کرده‌اید، یعنی شروع کرده‌اید. به‌زودی به این دفترچه بازمی‌گردیم تا کم‌کم آمادۀ حرکت شویم و مسیر زندگی خود را دیزان کنیم.


اینجا می‌خواهم از سقراط کمک بگیرم که «زندگی دیزاین نشده،‌ ارزش زیستن ندارد.»



[۱] Motivation

دیزاین به ما یادآوری می‌کند که انسانیم

سرشت دیزاین به گونه‌ای است که ما را درگیر کنش‌ها، رفتارهای و مدل‌های ذهنی‌ای می‌کند که ربط مستقیمی با انسان بودن و نیازهای انسانی ما دارند. اگر دیزاین را باور کنیم و آن را در زندگی روزمرۀ خود پیاده کنیم، به دستاوردها و بینش‌هایی می‌رسیم که نه تنها از بار مشکلات‌مان کم می‌شود، بلکه لحظاتی نصیب‌مان می‌شود که احساس می‌کنیم انسانیم و می‌توانیم تأثیرگذار و الهام‌بخش باشیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید، فهرستی است از کیفیت و سرشت دیزاین و تأثیر آن بر زندگی و وجه انسان‌بودن‌مان. دوست دارم مدام این فهرست را به‌روز کنم و چیزهای جدیدی را با شما به اشتراک بگذارم.  


دیزاین:

۱- نیاز ما به آفریدن و خلق کردن را برطرف می‌کند.

۲- به ما یاد می‌دهد که همدلی کنیم. چه با خود و چه دیگری.

۳- ما را دعوت به شناخت دنیای ناشناخته‌ها و کمتردیده‌شده‌ها می‌کند و حس کنجکاوی‌مان را سیراب می‌کند و اجازه نمی‌دهد یکجانشین باشیم و بگندیم.

۴- در لابه‌لای روزمرگی‌ها دست ما را می‌گیرد و به چیزهای بزرگ‌تری وصل می‌کند؛ به بهبود مدامِ کیفیت زندگی خودمان و دیگران.

۵- به ما گوشزد می‌کند که ما نه کارمان هستیم و نه رزومه‌هایمان، بلکه ما با دستاوردها و تأثیراتی که روی اطرافیان‌مان گذاشته‌ایم تعریف می‌شویم.

۶- ما را وادار می‌کند دست به هنر بزنیم و لذت خلق کردن چیز جدیدی را تجربه کنیم.

۷- به ما فرصت می‌دهد که از لاک محافظه‌کاری بیرون بیاییم و دست به تغییر بزنیم.

۸- یادآوری می‌کند که دنیا نه فرصتی برای «هر چه بیشتر جمع کردن»، که فرصتی برای «هر چه بهتر کردن» است. ما با بهتر کردن‌ها احساسِ انسان بودن خواهیم داشت؛ بهتر کردن زندگی خودمان و دیگران.

۹-  ما را از ماشین غول‌پیکر ماشین سرمایه‌داری بیرون می‌کشد و اجازه می‌دهد احساس چرخ‌دنده بودن نکنیم و به هنرِ «ساختن» و «تفاوت ایجاد کردن» مشغول شویم.

۱۰- ما را از پشت میز بلند می‌کند و اجازه می‌دهد به‌جای پرسه‌‌زدن‌های بیهودۀ ذهن، دست‌به‌کار شویم.

۱۱- از ما می‌خواهد به جای درگیر شدن با «همینی که هست»، به استقبال «چه می‌شود اگر؟» برویم.

۱۲- تأکید می‌کند که زندگی مجموعه‌ای از هدف‌ها نیست، بلکه مسیری است از تغییر، بهتر شدن و پاسخ‌های جدید پیدا کردن برای مسائلی که هنوز حل نشده‌اند و روی دستمان مانده‌اند.

۱۳- حس کنجکاوی ما را زنده نگه می‌دارد و از ما می‌خواهد که برای حل کردن مشکلات، سؤال‌های خوب بپرسیم تا به جواب‌های مناسب برسیم.

۱۴- چهارچوبی در اختیارمان قرار می‌دهد که بتوانیم وضع موجود و باورهای غلط را به چالش بکشیم، آن‌ها را اصلاح کنیم و کیفیت زندگی‌مان را بهبود دهیم.

۱۵- فضایی برای‌مان می‌سازد تا صرفاً «کارکرد» را مدنظر قرار ندهیم، بلکه به «احساسات»،‌ «هیجانات»، «علایق» و «آرزو»‌های خودمان نیز توجه داشته باشیم.

۱۶- دست‌مان را می‌گیرد تا از پستوی نم‌زدۀ ذهن‌مان بیرون بیاییم و به چیزهایی فکر کنیم که هنوز وجود ندارند و می‌توانند با دستان ما ساخته شوند و زندگی خودمان و دیگران را بهتر کنند.

۱۷- از ما می‌خواهد که خودمان را با هیچ کس جز خودمان مقایسه نکنیم، زیرا ما منحصربه‌فردیم و می‌توانیم کارهایی بکنیم که تابه‌حال به ذهن هیچ‌کسی خطور نکرده است.

۱۸- از ما دعوت می‌کند که از خانه و کار بیرون بزنیم و در فضای امید زیست کنیم؛ فضایی که مختص به خودمان است و قلمرویی است برای تجربۀ انسان‌‌ بودن و هنرمند بودن.

۱۹- ما را در فرایندِ خلق کردن هل می‌دهد تا به لحظه‌های بینش و «یافتم! یافتم!» برسیم و لبخندی از ته دل بزنیم.

۲۰- به ما گوشزد می‌کند که نمی‌توان جهان را در به مجموعه‌ای «فرایندهای مشخص»، «دقیق» و «قابل شناسایی» تقلیل داد، بلکه جهان بیش از آنکه فکر می‌کنیم، خلاق، شکل‌نیافته، موم‌شکل و پر از واقعیت‌های گریزان است که می‌توانیم با عینک دیزاین به نظارۀ آن‌ها بنشینیم.


اصول دیزاین برای بهبود کیفیت زندگی (قسمت اول)

بدترین اتفاقی که می‌تواند بر سر پدیده‌ای بیفتد این است که از کارکرد اصلی خود جدا شده و به مقوله‌ای تزئینی و بی‌خاصیت بدل گردد. دم‌دستی‌ترین چیزی که الان به ذهنم می‌رسد، خنزر پنزرهای بوفه‌ها یا ویترین‌های خانه‌هاست. بشقاب و قاشق‌ و چنگالی که از زندگی روزمرۀ ما جدا شده و به اشیائی تماشایی تقلیل داده شده‌اند.

همین بلا بر سر دیزاین هم آمده؛‌ ما دیزاین را قاب کرده‌ و به دیوار آویخته‌ایم و البته هرازگاهی به آن نگاه می‌کنیم و دستمالی بر سر و رویش می‌کشیم. بله ما برای دیزاین ارزش قائلیم، اما ارزشی تزئینی و بدون کارکرد که به‌هیچ‌وجه وارد جریان زندگی روزمرۀ ما نشده است.


دیزاین برای حل مشکلات اساسی است

دیزاین اگر به درد زندگی روزمره نخورد و در گالری‌ها، اشیای تزئینی، فشن، اتومبیل و‌ معماری‌های فاخر جا خوش کند، روزبه‌روز انحصارطلبانه‌تر می‌شود و روزبه‌روز از ما دورتر. نتیجۀ رویکرد این است که ما در خانه‌هایی زندگی می‌کنیم که بیشتر مهندسان (بسازبفروش‌ها!) آن را ساخته‌اند، تا دیزاینرها آن را دیزاین کرده باشند؛ خانه‌هایی تقلیل‌داده‌شده به کارکردهای اولیه، بدون هیچ حسی از آرامش یا احساس بودن در جایی منحصربه‌فرد.

نمی‌خواهم غر بزنم و وادی نوستالژی بیفتم، اما می‌خواهم بگویم: «دیزاین دست‌کم گرفته شده است». می‌خوام بگویم که دیزاین فقط در ناخن نیست و می‌تواند در حل مشکلات اساسی و بزنگاه‌ها دست ما را بگیرد و نجات‌مان دهد. دیزاین می‌تواند در ساختن مسیر شغلی، انجام پروژه‌های سازمانی و فکری، نگاه دوباره به پدیده‌ها و به‌طورکلی ساختن زندگی در کنارمان باشد. اما قبل از هر چیزی، آشنایی با اصول دیزاین بسیار مهم است.


دیزاین چگونه مداخله می‌کند؟

اصول دیزاین شامل دو بخش است: «منش» و «روش». دیزاین از مسیر «منش» و «روش» وارد جریان زندگی روزمره می‌شود تا کیفیت زندگی‌مان را بهبود بخشد. اشتباه است اگر انتظار داشته باشیم که روش را بگیریم و منش را رها کنیم. نمی‌توانیم بدون فهم و درکِ «چرایی‌‌ها» و «چیستی‌ها» به جان «چگونگی‌ها» بیفتیم و آن‌ها را تکه‌پاره کنیم. با فرمول و جزوه نمی‌توان به دیزاین نزدیک شد و با آن زندگی کرد. اساساً دیزاینرِ زندگی روزمره کسی است که همه‌چیز را از خلال عینک دیزاین می‌بیند و در هوای دیزاین نفس می کشد.

من در ادامه، پروندۀ «منش» از اصول دیزاین را برای شما باز می‌کنم و با اجازۀ شما، «روش» را به نوشتار دیگری موکول می‌کنم که حوصله‌تان سر نرود. اگر تا همین‌جا هم با من همراه بوده‌اید، کلاه از سر برمی‌دارم.


منش دیزاین

منش یا کاراکتر[۱] دیزاین مجموعه‌ای از باورها و طرز فکرها[۲] است. کارول دوئک در کتاب «طرز فکر» به دو نوع طرز فکر اشاره می‌کند:

۱- طرز فکر ایستا: یعنی پذیرفتن خود و «بودن». باور به اینکه ما ویژگی‌های تغییرناپذیری داریم.

۲- طرز فکر رشد: یعنی پذیرفتن خود و «شدن». باور به اینکه ما می‌توانیم تغییر کنیم.

مهم‌ترین چیز در منش دیزاین این است که به «طرز فکر رشد» باور داشته باشیم. دیزاین از ما می‌خواهد خود را بپذیریم، اما در وضعیتی ایستا باقی نمانیم و مدام باورهای خود و پدیده‌ها را به چالش بکشیم و به‌هیچ‌وجه آن‌ها را طبیعی، عادی و بدون تغییر در نظر نگیریم.

البته منش دیزاین صرفاً در باور به طرز فکر رشد خلاصه نمی‌شود. برای دیزاینر شدن و زندگی مبتنی بر دیزاین لازم است:


خلاقیت خودمان را باور کنیم

ما را گول زده‌اند که خلاقیت[۳] در اختیار و  انحصار هنرمندان است. ما همه خلاق هستیم. در نوشتۀ چراغ خلاقیت این نکته را طرح کردم که خیره شدن به سقف برای رسیدن به نتایج خلاقانه، آب در هاون کوبیدن است و حاصل سال‌ها کار سخت است. خلاقیت فرشته‌ای نیست که روزی بیاید و بر شانه‌هایمان بنشیند و از فردا نان‌مان در روغن باشد. خلاقیت هدیه‌ای است که ناخودآگاه‌مان به ما می‌دهد و کافی است ما در جریان زندگی شیرجه بزنیم.


دست به ساختن بزنیم

ما با ساختن[۴] و سر و شکل دادن به ذهنیات خود می‌توانیم آن‌ها را از حالت ذهنی و انتزاعی خارج کرده و آن‌ها را به صورت عینی و واقعی مشاهده کنیم. مثلاً اگر سال‌هاست که در خیالات خود رویای برنامه‌نویس شدن داریم، می‌توانیم سایت Codecademy را باز کنیم و چند خط کد بزنیم و ببینیم آیا از ساختن لذت می‌بریم یا نه. با نشستن و رویاپردازی، هیچ اتفاقی نمی‌افتد.


 هر چه زودتر شکست بخوریم

هر شکست، تجربه‌ای به ما هدیه می‌دهد. این تجربه از جنس تجربه‌ای که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما دارند نیست. تجربۀ بزرگ‌ترها ناشی از انباشت رویدادهای تکرار پذیر است که به الگوها و بینش‌هایی برای توصیه و نصیحت تبدیل شده‌اند. تجربه‌ای که در شکست وجود دارد راهی است برای رسیدن هر چه زودتر به بینش. در دیزاین ما دوست داریم زودتر شکست بخوریم تا مسیر را بهبود دهیم. هر شکست با بینشی همراه است که ما را در رسیدن به نتیجۀ مطلوب نزدیک می‌کند. شکستِ زودهنگام به ما نشان می‌دهد که چیزی کار نمی‌کند و جواب نمی‌دهد و بهتر است به‌جای چسبیدن به ایده‌های اولیه، آن‌ها را رها کنیم تا از شکست‌های بزرگ‌تر در آینده جلوگیری کنیم.


همدلی کنیم

«اگه می‌خوای دخترا رو بفهمی، کفش پاشنه‌بلند بپوش و یه شیکم بِزا». این توصیه‌ای است که چند سال پیش از زبان یک دوست شنیدم و هیچ وقت یادم نمی‌رود که با لحنی همراه با خشم و غم بر سرم آوار کرد. به نظرم این بهترین مثال برای درک مفهوم همدلی[۵] است. اینکه ما سعی کنیم خودمان را در با تمامی شرایط، جای دیگری بگذاریم و سعی کنیم با عینک او به دنیا نگاه کنیم. مهم‌ترین چیز در منش دیزاین این است که با خودمان و دیگران همدلی کنیم.


ابهام را بپذیریم

اگر قرار بود «همان همیشگی» جواب بدهد، دیگر لازم نبود به‌‌سراغ دیزاین برویم. قطعیت و پیش‌بینی‌پذیری برای مسائل مهندسی است نه مسائل دیزاین. بله پیچی که شل شده را باید سفت کرد، اما وقتی هدفی را تعیین کرده‌ایم و انگیزه‌ای برای رسیدن به آن نداریم چه باید کرد؟ منش دیزاین از ما می‌خواهد که ابهام[۶] را فرصتی برای رسیدن به راه‌حل‌های غیرمنتظره و پیش‌بینی‌ناپذیر مدنظر قرار دهیم.


خوش‌بین باشیم

خوش‌بینی[۷] به زبان ساده یعنی اینکه باور داشته باشیم در آینده اتفاق‌های خوب بیشتر از اتفاق‌های بد خواهند بود. ما نمی‌توانیم همیشه شرایط را آن‌طور که می‌خواهیم رقم بزنیم، اما دیزاین به ما یادآوری می‌کند که به «امکان» و «شدن» باور داشته باشیم. برادران رایت اگر می‌خواستند صرفاً به داشته‌های خود تکیه کنند و زیرِ بار فشار نشدن‌ها بروند، احتمالاً  ما امروز در بهترین حالت، در حال بادبادک‌بازی بودیم،‌نه سوار بر هواپیما.   


تکرار کنیم

تکرار[۸]، تکرار، تکرار. می‌توانیم این سه کلمه را روی کاغذ بنویسیم و روی دیوار اتاق‌ یا شرکت‌مان بچسبانیم. تنها راه مبارزه با غول بدشکل و بدقوارۀ کمال‌گرایی این است که بسازیم، شکست بخوریم و دوباره تکرار کنیم تا به نتیجه برسیم. هیچ راه دیگری نداریم. این را منِ کمال‌گرایِ له‌شده به شما می‌گویم.

اگر می‌خواهید از مواهب دیزاین برخوردار شوید و کیفیت زندگی‌‌تان را بهبود دهید،‌ لازم نیست شاخ غول را بشکنید. کافی است اصول دیزاین را یاد بگیرید. تا اینجا به‌صورت مختصر با منش دیزاین آشنا شدید. در نوشتۀ بعدی سراغ روش دیزاین خواهیم رفت.



[۱] Character

[۲] Mindset

[۳] Creativity

[۴] Make

[۵] Empathy

[۶] Ambiguity

[۷] Optimism

[۸] Iterate

در مزیت خرابکاری

اصلاً من پیشنهاد می‌کنم دفتری بردارید، فولدری درست کنید، جعبه‌ای کنار بگذارید، انباری خانه‌تان را خالی کنید؛ برای پر کردن کشف‌ها و خرابکاری‌هایِ هم‌زمان‌تان. کشف کنید، افتضاح به بار بیاورید، اما از جستجو کردن دست برندارید. لابه‌لای همین پرسه‌زدن بین امور پیش‌پاافتادۀ زندگی است که بینش‌هایی عمیق نهفته است؛ لحظه‌هایی از جنس «یافتم، یافتمِ» ارشمیدس.

شجاعت همیشه برابر با راه رفتن در دل تاریکی جنگل نیست، شجاعت این است که خرابکاری‌هایتان را بپذیرید و بدانید که همین خنزر پنزرهای زندگی است که به ما احساس زنده بودن می‌دهند؛ احساس اینکه داریم کاری می‌کنیم. اینکه بر خلاف زندگیِ آونگی بین خانه و کار داریم جایی برای خودمان در پَستوی ذهن‌مان دست‌وپا می‌کنیم که نوری بر تاریکی روزمرگی‌ها و باری‌به‌هرجهت‌ها می‌تاباند.

به این باور رسیده‌ام که «انسان» بودن هیچ مزیتی برایمان در قبال دیگر موجودات کرۀ زمین ایجاد نمی‌کند. ما گاهی اوقات هیچ فرقی با شیر علفزار نداریم که برای لقمه نانی، دیگری را می‌درد. ما در لحظه‌هایی که می‌سازیم و خلق می‌کنیم، انسانیم و نه بیشتر. انسان بودن ما به ساختن‌مان است و زمانی که دست به خرابکاری برای ساختن چیزی می‌زنیم، می‌توانیم بودنِ خودمان و دیگری را درک و حتی توجیه کنیم.

دیزاین فرصتی است برای درکِ بودمان در این جهان. فرصتی که اجازه می‌دهد فارغ از تمام سازوکارها و فعالیت‌هایمان برای بقا، دست به هنر و ساختن خود، دیگری و جهان بزنیم. دیزاین درهای امتحان کردن و خرابکاری را به رویمان باز می‌کند تا با زیستن در لحظه‌های کشف و ساختن، حتی برای لحظه‌ای احساس کنیم که انسانیم و بدانیم که باید آن‌قدر بسازیم و شکست بخوریم تا روزنه‌ای از شکاف سنگ، نوری بر غار روزمرگی‌های و شاید تنهاییِ ما بتاباند.

اولین و مهم‌ترین باور در دیزاین این است که از پشت میز بلند شویم، در را باز کنیم و دل به دنیا بزنیم. این مرحله یعنی بی‌واسطه با خود، دیگری و دنیا مواجه شویم. شروع کنیم به دیدن، کشف کردن، گشت‌وگذار کردن، پرسه‌زدن، مشاهده کردن، گم‌وگور شدن، نوشتن، کشیدن، با دیگران زیستن و شنیدن.

دیزاین بیش از آنکه بخواهد نقشه‌ای برای پیدا شدن به ما بدهد، دوست دارد کوله‌ای برایمان راست‌وریس کند تا پا در گل‌ولای زندگی بگذاریم و لذت کشف و گم‌ شدن و دوباره پیدا شدن را تجربه کنیم.

کشف زندگی روزمره با دیزاین

تا چه حد کارهایی که ما در طول زندگی خود انجام می‌دهیم، به انتخاب خودمان است؟ آیا ما صرفاً تحت‌تأثیر ساختارهای جامعه هستیم یا خودمان هم در تعیین سرنوشت‌مان دخیل هستیم؟ آیا به تعبیر «مارک گاردینر»، ما عروسک‌های فرهنگی‌ای هستیم که نقش‌های اجتماعی را منفعلانه درونی می‌کنیم؟ یا به تعبیر «میشل دوسرتو» هنر هم‌زیستی را بلدیم و می‌توانیم در برابر فشار از بالا، تاکتیک‌های خودمان را اعمال کنیم؟

این‌ها سؤال‌هایی است اساسی دربارۀ زندگی روزمره، دربارۀ هر یک از ما. زندگی روزمره که معادل Everyday Life است، عرصه‌ای است که مورد توجه بسیاری از متفکران و جامعه‌شناسان قرار گرفته که مجال پرداختن به آن‌ها در اینجا فراهم نیست، اما این سؤال بسیار کلیدی است که شناخت زندگی روزمره چه کمکی می‌تواند به تک‌تک ما کند؟ یا به عبارتی، ضرورت نزدیک شدن به مفهوم زندگی روزمره چیست؟


دیگ هفت‌جوشِ زندگی روزمره

در تعریفی ساده می‌توان گفت که زندگی روزمره دیگِ هفت‌جوشی است از اعمال،افکار و احساساتی که توسط فرد یا جامعه در زندگی روزانه در حال جوشیدن است. احتمالاً کشاورز عصر یکجانشینی، صبح زود از خواب بیدار می‌شده،‌ گاوها را به چَرا می‌برده و سپس سر زمین می‌رفته و در نهایت به کلبه‌اش بازمی‌گشته و می‌خوابیده. ما هم امروز از خواب بیدار می‌شویم، گوشی موبایل‌مان را چک می‌کنیم، صبحانه خورده یا نخوره به سر کار می‌رویم و در این لابه‌لا هم مدام به اینستاگرام سرک می‌کشیم و در نهایت به خانه برمی‌گردیم و شام و خواب و دوباره روز از نو.


آگاه نبودن به زندگی روزمره

ما چنان در دیگ زندگی روزمره در حال جوشیدن هستیم که به آن توجهی نداریم. احتمالاً برای‌تان پیش آمده که کاری را انجام داده‌اید،‌ اما زمانی که قصد داشتید دلیل آن را برای کسی توضیح دهید، ناتوان بوده‌اید. من اگر از شما بپرسم که چرا به روزانه مدام به اینستاگرام سر می‌زنید، ممکن است دلایلی بیاورید که صرفاً بخواهید من را قانع کنید و نتوانید علت مشخصی را برای آن جستجو کنید. یا اینکه چرا دوست دارید گربه نگه دارید. یا چرا باور دارید که زندگی پوچ و مسخره یا آکنده از معنا و هدف است.

نمی‌توان گفت که دلیل نگهداری گربه الزاماً برخواسته از شکست مدرنیسم در کنارهم‌قراردادن انسان‌هاست؛ ما از گربه‌ها مراقبت می‌کنیم که به تنهایی پشت‌پا بزنیم. از طرفی نمی‌توان گفت که دلیل آن،‌ پناه‌دادن به حیوانات آوارۀ کرۀ زمین است. شاید هر دو باشد و شاید هیچ‌کدام. منظورم این است که نمی‌توان مستقیم و سرراست گفت که نگهداری از گربه‌ها ناشی از فشار سیستم سرمایه‌داری یا تنهایی انسان مدرن است. اصلاً دنبال دلیل آن نیستم، اما دنبال این هستم که «تا جای ممکن» تلاش کنیم دلایل چیزهایی که وجود دارند و کارهایی که انجام می‌دهیم را کشف کنیم.


هر حرکتی در بطن زندگی روزمره آغاز می‌شود

به سؤال اولم برمی‌گردم که ضرورت نزدیک شدن به مفهوم زندگی روزمره چیست؟ کوتا‌ه‌ترین جواب این است که:

هر حرکتی از سمت جهان «آن‌گونه که هست» به سمت جهان «آن‌گونه که باید باشد» در بستر زندگی روزمره امکان‌پذیر خواهد بود؛ از دل همین روزمرگی‌ها، ملال‌ها، پوچی‌ها، سرگشتگی‌ها، بحران‌ها و بالا و پایین‌ها.

ما برای هر نوع تغییری نیازمند آن هستیم که اول از همه بدانیم در دیگ زندگی روزمره در حال جوشیدن هستیم و هر لحظه توسط عوامل مختلفی تحت‌تأثیر قرار می‌گیریم. چه این عوامل برخواسته از فرهنگ و جامعه باشند، چه ویژگی‌های رفتاری  ما که ناشی از خلق‌وخوی ما یا حتی تغییرات هورمونی بدن ماست. ما جدای از ملال‌ها، فشارها، سرگشتگی‌ها و نیروهای قدرت جامعه نیستیم و نمی‌توانیم در شرایط آزمایشگاهی این‌ها را از خودمان جدا کنیم و انتزاعی و زیر میکروسکوپ به مشاهدۀ خودمان بنشینیم. پس در یک کلام، شناخت ما از «خود»،‌ «دیگری»، «روابط‌مان»، «محیط اطراف»، «جامعه» و به‌طورکلی «جهان» در متن زندگی روزمره قابل‌حصول خواهد بود. ما باید آگاه شویم که در دیگ زندگی روزمره در حال جوشیدن هستیم.


دیزاین و کشف زندگی روزمره

«هانری لوفور» فیلسوف زندگی روزمره در جایی گفته:

«تخیلی که در هنر وجود دارد، می‌تواند به کشف لایه‌های پنهان زندگی روزمره کمک کند.»

می‌خواهم از او کمک بگیرم و بگویم:

«تخیلی که در دیزاین وجود دارد،‌ می‌تواند به کشف زندگی روزمره و کشف امکان‌ها کمک کند.»

قبلاً در مورد کارکرد دیزاین در زندگی نوشته‌ام که می‌تواند به ما در پیدا کردن مشکلات و حل کردن آن‌ها کمک کند. ما در زندگی روزمره با چالش‌ها و مسائلی روبه‌رو هستیم که ما را احاطه کرده‌اند و برای نزدیک شدن به آن‌ها، دیزاین می‌تواند نقش بسیار پررنگی داشته باشد. خاصیت مشکل‌یابی[۱] و راه‌حل‌یابیِ[۲] دیزاین به ما کمک می‌کند تا کمی عقب‌تر برویم و از زوایه‌ای دیگر به کولاژ زندگی خودمان نگاه کنیم؛ کلاژی که برآیند ما تا این لحظه است و ما را ما کرده است. این کولاژ تصاویری است از خاطرات، حوادث، تجربه‌ها شکست‌ها، امیدها، سرخوردگی‌ها، موفقیت‌ها و احساس‌هایی که مدام تجربه می‌کنیم و  هر جا می‌رویم با ما هست.

دیزاین در مرحلۀ «همدلی»[۳] به ما کمک می‌کند که بدانیم «من» و «زندگی روزمره» از هم جدایی‌ناپذیر هستیم و لازم است برای هر نوع برون‌رفت یا تغییری، اول از همه با خودمان همدلی کنیم و ببینیم کجای این جهان ایستاده‌ایم و چه می‌کنیم. اینکه چه چیزهایی ما را احاطه کرده‌اند و انگیزه‌های ما را شکل می‌دهند و در یک کلام، در چه اتمسفری در حال نفس کشیدن هستیم. یادمان نرود که هر حرکت از «آن‌چه هست» به «آن‌چه می‌تواند باشد»، ‌از دل زندگی روزمره است؛ زندگی‌ای که هم سرشار از شکست و ملال و سرخوردگی است و هم آکنده از شادی و موفقیت و لحظه‌های خاطره‌انگیز.

در نهایت اینکه دیزاین می‌خواهد در بطن زندگی روزمره، کنار دست ما باشد و به ما «بینش»، «منش» و «روش» اعطا کند. «بینشی» برخواسته از دل خودروایتگری، «منشی» برای تنفسِ دائمی در هوای دیزاین و «روشی» برای اندیشیدن و مسئله‌مند کردن چیزها. احتمالاً ما نه دوست داریم عروسک‌های فرهنگی دست‌های پنهان قدرت باشیم و نه دوست داریم از همین فردا همه‌چیز را واژگون کنیم، بلکه احتمالاً ترجیح می‌دهیم که تغییرات تدریجی و متناسب با هویت‌مان را در زندگی رقم بزنیم. در آینده بیشتر از دیزاین و زندگی روزمره خواهم نوشت.



[۱] Problem Finding

[۲] Problem Solving

[۳] Empathy

پای چیزی ایستادن

شاید انتخابِ بین خوردن سالاد یا برنج برای شام امشب، ما را درگیر پیچ‌وتاب و کشمکش‌های ذهنی نکند، اما زمانی که تصمیم می‌گیریم بین «ماندن در» یا «رفتن از»  زادگاه‌مان یکی را برگزینیم، این سؤال چنان دودستی یقه‌مان را می‌چسبد که شاید منصرف شدن از فکر کردن به آن‌، برایمان راحت‌تر باشد. گاهی اوفات انتخاب نکردن، ساده‌ترین راه برای فرار از آوار انتخاب‌ها و تصمیم‌هایی است که هرروزه بر سرمان خراب می‌شود. ما گاهی تصمیم می‌گیریم که تصمیم نگیریم، اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود.

اواخر ماه‌های تحصیلم در دانشگاه بود که از من درخواست کردند در پروژه‌ای برای یکی از شهرهای جنوبی کار کنم. شرح خدمات را خواندم و بسیار علاقه‌مند شدم که کنار بقیۀ بچه‌های دانشکده آموخته‌هایم را اجرایی کنم. پروژه شروع شد، اما هر روز که می‌گذشت، اشتیاق من رنگ می‌باخت. اتاقی بود با کفپوش موزائیک و نور سفید مهتابی و چند تا میز و البته تعدادی صندلی بسیار ناراحت. بیشتر از آنکه حس کنم دارم چیزی خلق می‌کنم، خودم را در قامت قصابی می‌دیدم که شقه‌های گوشت را تکه‌تکه می‌کند و تنها فرق من با او این بود که به‌جای ساطور، قلم داشتم و افتاده بودن به جان کاغذها و طرح‌ها برای تکه‌تکه کردن و سرهم‌بندی کردن.

مدام این سؤال در ذهنم پرسه می‌زد که آیا باید بمانم یا ادامه دهم؟ انگار هیولایی درونم بود که نمی‌گذاشت کلمات را تایپ کنم و گزارش‌ها را تحویل دهم. تا اینکه بالاخره هیولا پیروز شد. فایل‌ها را که حدود ۲۰۰ صفحه می‌شد تحویل دادم و به مدیر پروژه گفتم که دیگر نمی‌توانم با شما همکاری کنم. جا خورد، فایل‌ها در دستش بود و نگاه بهت‌زده‌اش به من. گفت چرا می‌خواهید بروید؟ اگر می‌خواستم با او رُک باشم باید می‌گفتم: «دیگر دلم اینجا نیست»، اما بیش از حد شاعرانه به نظر می‌رسید. یکی‌یکی دلایل رو برشمردم: بیگاری، صندلی ناراحت، فروختن شهر، نادیده‌گرفتن آدم‌ها در دیزاین شهر، تخریب زندگی شهر، آدم‌ها و چند تای دیگر. در نهایت با اَنگِ روحیۀ انقلابی داشتن، سالن سلاخی را ترک کردم.

زمان که گذشت متوجه شدم که هیولای درونم آن روزها فریاد می‌زد: «پای چی واستادی؟». شاید اگر آن روزها گوشم این ندا را می‌شنوید به او پاسخ می‌دادم: «پای نفروختن شهر. پای له‌نشدن آدم‌ها زیر دست‌وپای طرح‌های ما». من می‌توانستم درآمد داشته باشم و بعد از آن هم در شرکت مشاور کار کنم و پُست و مقام بگیرم، اما می‌دانستم که خوشحال نخواهم بود. نهایتاً می‌توانستم تا چند ماه خودم را گول بزنم، اما می‌دانستم که هیولای درونم دست از سرم برنخواهد داشت.

شاید حرف‌هایم شعارگونه به نظر آید که پسر تو چقدر اخلاق‌مدار و فلان‌مدار و بهمان‌منش هستی، اما تنها چیزی که بی‌اندازه برای من واقعی بود، صدای هیولا بود که نمی‌دانم از کجا نشئت می‌گرفت. فقط می‌دانستم که با من هست؛ همه‌جا و دست از سرم برنمی‌دارد. گاهی سرش فریاد می‌زدم: «دارم تجربه کسب می‌کنم» و او بلافاصله جواب می‌داد: «به قیمت له‌کردن زندگی آدم‌ها؟».

این روزها در بزنگاه‌های زندگی حتی اگر هیولای درونم خفته باشد، او را بیدار می‌کنم و از او می‌‌خواهم سؤال تکراری‌اش را تکرار کند. نمی‌دانم! شاید همین صدای هیولا باعت شد که من تصمیم بگیرم پای دیزاین بایستم و ساختمان زندگی‌ام را روی خاک آن بنا کنم.

فضای امید؛ مدلی برای زیستن

در نوشتۀ «فضای امید چیست؟» به این پرداختم که فضای امید چه جور جایی است و اصلاً چرا به امید نیاز داریم و لازم است بین «خانه» و «کار» فضایی مختص به خودمان بسازیم. در این نوشته قصد دارم بیشتر به چیستی فضای امید بپردازم.


فضای امید،‌ مدل است

فضای امید مدلی است که سعی دارد فضای اطراف ما را سروسامان دهد. مثلاً مدل «تحلیل رفتار متقابل» را در نظر بگیرید. این مدل که توسط «اریک بِرن» ابداع شده، ادعا دارد ما انسان‌ها ترکیبی از حالت‌های «بالغ»، «کودک» و «والد» هستیم. مثلاً اینکه ما رفتارهایی را در کودکی از پدر و مادر (والد) به ارث می‌بریم که ممکن است گاهی اوقات بالغِ ما آلوده به این رفتارها شود و نتواند در شرایط واقعی، تصمیم‌های درستی بگیرد.

حال سؤال این است که اگر مغز ما را در دستگاه ام‌آرآی[۱]  مشاهده کنند، واقعاً بخش‌هایی به نام کودک، بالغ و والد را می‌توان مشاهده کرد؟ مسلماً خیر! اریک برن صرفاً مدلی ارائه داد تا بتواند سازوکار رفتارهای ما را تبیین کند.

به همین منوال، فضای امید نیز مدلی است که می‌گوید ما در کنار فضای خانه و کار،‌ فضای سومی داریم که می‌تواند مختص به خود ما باشد. به عبارت دیگر این مدل می‌خواهد کمک‌مان کند که زندگی را نه فقط زیستنِ در خانه و کار، بلکه در جایی به اسم فضای امید نیز جستجو کنیم.

مثلاً کسی که مهندس کامپیوتر است و در کنار کار اصلی‌اش، دوربینی می‌خرد و به عکاسی مشغول می‌شود، انتخاب کرده که در فضای امید زندگی کند. یا کسی که شب‌ها قبل از خواب برای تسلط بر زبان انگلیسی نیم ساعت مقالات وب را مطالعه می‌کند، او هم در فضای امید حضور دارد. اگر شما هم درحال‌حاضر روی ساخت برند شخصی خودتان وقت می‌گذارید و در اینستاگرام پُست منتشر می‌کنید، شما هم به فضای امید فکر می‌کنید.  


در کروکی، درخت نمی‌کشیم

ممکن است این سؤال پیش بیاید که آیا این تقسیم‌بندی و تفکیک زندگی به «خانه»، «کار» و «فضای امید» بیش از حد ساده و کلی نیست؟ بله دقیقاً‌ همین‌طور است،‌ چون اساساً خاصیت مدل‌ها این است که محیط طراف ما را سروسامان دهند و برای ما ساده کنند. وقتی شما کروکی یک آدرس را برای دوست‌تان روی کاغد می‌کشید، بسیاری از جزئیات را حذف می‌کنید تا برای دوست‌تان قابل فهم و سرراست باشد. قطعاً در کشیدن کروکی، تیر چراغ برق، درختان و جدول‌های خیابان را نمی‌کشید و با یکسری خطوط، مسیرهای اصلی را برای او ترسیم می‌کنید.


برساختنِ خود با مدل فضای امید

برای جلوگیری از غرق‌شدن در روزمرگی‌ها و دغدغه‌های گوناگون لازم است مدل‌هایی (عینک‌هایی) وجود داشته باشند تا بتوانیم راحت‌تر با دنیای اطراف‌مان ارتباط برقرار کنیم.

قطعاً زندگی هم پر از جزئیات است، اما مدل فضای امید می‌خواهد یادآوری کند که زندگی فقط خانه و کار نیست و لازم است بخش سومی هم به اسم فضای امید داشته باشد تا روی کارها و دغدغه‌هایی تمرکز کنیم که با ما «پیوند وجودی» دارند و می‌توانیم آن‌ها را برای «خودمان» و «دیگران» روایت کنیم. این روایت کردن و برساختن[۲] خودمان از خلالِ زیستن در فضای امید موجب می‌شود که ما خودمان را بازتعریف کنیم و به نوعی دست به «خودآفرینی»[۳] و «خودبارورسازی» بزنیم.

اگر دوست دارید بدانید که چرا لازم است دست به ساخت فضای امید بزنیم و از سلطۀ خانه و کار رها شویم و به سمت بازآفرینی خودمان قدم برداریم، نگاهی به نوشتۀ «چرا به فضای امید نیاز داریم؟» بیندازید.


مدل فضای امید چگونه کار می‌کند؟

حتماً شما هم مثل من زیاد این جمله‌ها را شنیده‌اید:

– هدف‌هات رو مشخص کن و برنامه‌ریزی کن.

– اگه می‌خوای موفق بشی، الویت‌های زندگیت رو پیدا کن.

– برای اینکه استرست کم بشه، بهت پیشنهاد می‌کنم دورۀ مدیریت زمان آقای ساعت‌زادگان رو شرکت کن.

– این روزها باید سعی کنی روی برند شخصی‌ات کار کنی، وگرنه می‌بازی.

باز هم می‌توان این فهرست را ادامه داد. توصیه‌ها آن‌قدر زیاد هستند که گاهی ما را گیج می‌کنند. هر کسی با نگاه تخصصی و (گاه غیرتخصصی!) خود توصیه‌هایی می‌کند که بیشتر از آن‌که مسیر اصلی را نشان‌مان دهند، جاده خاکی‌های بیشتری پیشِ روی ما می‌سازند. این وضعیت مثل این است به کسی که می‌خواد میخی در دیوار فرو کند، آجر، چکش، گوشکوب و سنگ بدهید؛ او بیشتر از آنکه روی کوبیدن میخ تمرکز کند، مشغول ابزارها (خنزر پنزرها!) می‌شود.

مدل فضای امید می‌خواهد تمام این این جزئیات زندگی و نکات فرعی و شاید بی‌اهمیت را حذف و روی نقاط اصلی و پراهمیت تمرکز کند؛ عین نقشه‌ای که کمک‌مان می‌کند در یک شهر جدید، گم نشویم و بتوانیم مسیرها و مقاصد را پیدا کنیم. قطعاً در هر نقشه‌ای نیز جزئیات دست‌وپاگیر حذف شده‌اند تا ما راحت‌تر بتوانیم خودمان و اطراف‌مان را پیدا کنیم و تحت کنترل در بیاوریم.


فضای امید و دیزاین

فضای امید از دیزاین کمک می‌گیرد تا بتواند نقشه‌ای برای زندگی ما ترسیم کند. کسی که برای خود فضای امید را دیزاین کرده، هر لحظه می‌تواند موقعیت خودش را در زندگی و نسبتش را با خانه و کار بسنجد. مثلاً  دیزاین کمک‌مان می‌کند به این باور برسیم که زندگی مجموعه‌ای از تعیین هدف‌ها و رسیدن به آن‌ها نیست، بلکه مسیری است که مدام باید آن را دیزاین کنیم، بازخورد بگیریم، شکست بخوریم و دوباره دیزاین کنیم. به عبارتی به این باور برسیم که نمی‌توان زندگی را یکبار برای همیشه برنامه‌ریزی کرد و بر طبق آن پیش رفت.


در نوشته‌های بعدی، ‌بیشتر در مورد مدل فضای امید و سازوکار آن خواهم نوشت. مثلاً‌ا اینکه یکی از پارامترهای مهم در این مدل این است که برای زیستن در فضای امید باید «کنش خلاقانه» داشت. اگر بخواهم تمام چیزی را که تا اینجا نوشتم در یک جمله خلاصه کنم می‌توانم بگویم:

«مدل فضای امید نقشه‌ای است برای حرکت کردن در مسیر زندگی و بازتعریف و برساختن خودمان»



[۱] MRI

[۲] Formation of Self

[۳] Self-creation

چرا دوست دارم کپی‌رایتر بشوم؟

چند وقت پیش شاهین کلانتری دوست عزیزم سؤالی را در یکی از پست‌هایش در مورد کپی‌رایتینگ پرسید که خیلی دوست داشتم به آن پاسخ دهم. او پرسیده بود: «چرا دوست دارید کپی‌رایتر شوید؟» و خواسته بود که ۱۰ دلیل برای آن بنویسیم.

کپی‌رایتر شدن فارغ از هر نوع تعریفی که از آن ارائه شده، برای من فرصتی است که به قدرت کلمات پی ببرم و بتوانم با آدم‌ها ارتباط برقرار کنم. به نظرم واژه‌ها آن‌قدر قدرتمند هستند که می‌توانند هم‌زمان کسی را از زندگی خسته و یا به آن امیدوار کنند. اگر دوست داشتید به این دو پست اینستاگرام سر بزنید تا شیفتگی من به واژه‌ها و قدرت آن‌ها را متوجه شوید:

قدرت واژه‌ها

بفرما یا بتمرگ؟


حالا برویم سراغ دلایل من برای کپی‌رایتر شدن:

۱- من عاشق قصه و روایت‌پردازی هستم.

۲- دوست دارم به جنبه‌هایی از محصول یا محتوا بپردازم که مستقیم احساس مخاطب را هدف می‌گیرد، نه جیب او را.

۳- باور دارم که تفسیرهای ما از پدیده‌های یکسان، عامل تمایز ماست و کپی‌رایتینگ امکان تفسیرهای متفاوتی به من می‌دهد.

۴- کپی‌رایتینگ کمک می‌کند که از پدیده‌های آشنا (قلم و ماگ و قهوه و درخت و …)، آشنایی‌زدایی کنم و بتوانم به لایه‌های عمیق‌تری از آن‌ها نفوذ کنم.

۵- من عاشق حرف زدن از آدم‌ها و پدیده‌ها و نوشتن در مورد آن‌ها هستم و کپی‌رایتینگ به من جسارت حرف‌زدن و نوشتن می‌دهد.

۶- کپی‌رایتینگ بهانه‌ای است برایم تا بتوانم به مدد واژه‌ها (و نه صرفاً محصولات)، با آدم‌ها ارتباط برقرار کنم.

۷- یکی از لذت‌بخش‌ترین کارهایی که انجام می‌دهم این است که به دیگران کمک کنم خودشان را و محصولات‌شان را ارائه کنند و چه مهارتی بهتر از کپی‌رایتینگ؟

۸- کپی‌رایتینگ برای من یعنی پشت‌پازدن به تعریف‌های نخ‌نما و حوصله‌سربر از پدیده‌ها.

۹- کپی‌رایتینگ به من کمک می‌کند که با واژه‌ها دوست شوم و حتی بتوانم برای احساسات درونی‌ام، واژه خرج کنم.

۱۰- و در نهایت اینکه کپی‌رایتینگ اجازه می‌دهد خلاق باشم و هر روز چیزهای تازه‌ای خلق کنم؛ حتی در حد چند جمله.


پیشنهاد می‌کنم که اگر به کپی‌رایتینگ علاقه‌مند هستید، در دورۀ غیرحضوری دوست عزیزم شاهین کلانتری شرکت کنید: «لینک دوره»